فیروزه
نام فیروزه با نام نیشابور همراه است. هر چند فیروزه در غیر از ایران در بعضی از مکان‌های دنیا هم‌چون مصر، آمریکا و چین نیز یافت می‌شود، اما به شهادت گوهرشناسان دور و نزدیک، فیروزه نیشابور بر روی زمین مقام اول را دارد و همواره زینت‌بخش گنجینه‌های گران‌بهای ثروت‌مندان جهان و خزاین ممالک بوده و توجه جهانیان را به خود جلب کرده است.[1]
سنگ فیروزه بسیار عظمت دارد و در عظمت و فضیلت آن همین بس، که امام رضا (ع) فرمودند: «اولین کوه‌هایی که اقرار به ولایت حضرت علی (ع) کردند کوه‌های فیروزه، عقیق و یاقوت بوده است»[2]
روزی مردی به خدمت امام کاظم (ع) رسید و در انگشت حضرت، انگشتر فیروزه‌ای دید در حالی که آن مرد به انگشتر خیره شده بود، حضرت از او پرسیدند: «می‌دانی نام این انگشتر چیست؟» وی در پاسخ گفت: «فیروزه!»
حضرت به او فرمود: «فیروزه، نام آن در زبان فارسی است، لکن در زبان عربی به آن «ظفر» (پیروزی) می‌گویند»[3]
[1] . معدن فیروزه نیشابور در دامنه جنوبی کوه بینالود واقع در 53 کیلومتری شمال غربی شهر نیشابور در جاده قدیم سبزوار و در روستایی به نام «معدن» قرار دارد. به گفته رئیس اداره صنایع و معادن نیشابور ذخیره قطعی معدن فیروزه نیشابور 8 هزار و 671 تن برآورد شده است که سالانه 15 تن از آن استخراج می‌شود.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد، قدیمی‌ترین سنگ فیروزه جهان که به دست انسان تراشیده شده است از عمق 5/3 متری زمین در 20 کیلومتری نیشابور کشف شد که بر روی کمربند اسکلت انسانی 5500 ساله قرار داشته است. البته غیر از نیشابور در مناطق دیگری از خراسان مانند قوچان و کاشمر نیز معادن فیروزه وجود دارد.
فیروزه‌ای که در معدن استخراج می‌شود دو قسم است که به اصطلاح محلی یکی را خاکی و دیگری را سنگی یا ریگی می‌گویند. نگین‌های فیروزه نیشابور را غالباً می‌توان به وسیله نقاط و رگه‌های سیاهی که در پشت نگین وجود دارد تشخیص داد. سنگ فیروزه‌ای که دارای رنگ بسیار روشن باشد (چغاله)، و سنگ فیروزه‌ای که دارای رنگ کاملاً طبیعی فیروزه‌ای باشد (طفول) و به سنگ فیروزه‌ای که دارای لکه و روی آن رگه‌های سیاه رنگ زیادی باشد فیروزه (شجری) گویند. فیروزه خوب نباید نقاط سیاه و سفید داشته باشد لکن در اغلب فیروزه‌ها، لکّه‌های سفیدی وجود دارد که اکثر مردم نمی‌توانند آن را ببینند و فقط اهل خبره قادر به تشخیص آن هستند.
فیروزه هنگامی که در رطوبت باشد جلای خاصّ خود را حفظ می‌کند و لذا بعضی از فروشندگان بی‌انصاف، فیروزه‌ها را در داخل کوزه‌های پر از ماسه مرطوب می‌گذارند و بعد از چند مدّت در معرض فروش می‌گذارند و مشتری با دیدن رنگ زیبایی که فیروزه پیدا کرده آن را خریداری می‌کند، لکن متأسفانه بعد از چند روز، آن جلا و درخشندگی از بین می‌رود. برخی دیگر نیز فیروزه‌های نامرغوب را با روغن چرب می‌کن اگرچه نخست آن را جلا می‌دهد و رنگ آن بیش‌تر دوام پیدا می‌کند لکن روغن باعث مرگ فیروزه می‌شود و لذا خریدار باید اندکی آن را در مقابل آفتاب قرار دهد و اگر رنگ آن اندکی تغییر کرد، این نشان‌دهنده تقلبی بودن رنگ آن است.
[2] . اقبال الاعمال: ج 2 ص 462، بحارالانوار: 27/262.
[3] . کافی: 6/472، بحارالانوار، 26/221.
